EKG ve Ekstremite Derivasyonlarının Eksenleri

Kalp dipolünün Einthoven üçgeni (köşelerini sağ omuz, sol omuz ve sol inguinal bölgenin oluşturduğu kabul edilen bir eşkenar üçgendir) köşelerinden herhangi ikisi arasında oluşturacağı potansiyel farkı, kalp dipolünün bu iki noktayı birleştiren doğru üzerindeki izdüşümü ile orantılıdır(EKG‘de).

Başka bir ifade ile bipolar ekstremite derivasyonlarından elde edilen potansiyeller kalp dipolünün Einthoven üçgeninin kenarları üzerindeki izdüşümlerine uymaktadır.

Dolayısı ile Einthoven üçgeninin kenarları bipolar ekstremite derivasyonlarının eksenleri’ ne karşılık gelir. Üçgenin tabanı, D1 diğer iki kenarı da D2 ve D3 eksenlerini temsil eder.

Bipolar derivasyonlar Einthoven üçgeninin kenarları yerine, bu kenarlara paralel olan ve üçgenin merkezinden geçen 3 eksen şeklinde de gösterilebilir (üç eksenli referans sistemi, modifiye Einthoven üçgeni). Bipolar ekstremite derivasyonlarına ait eksenlerin frontal düzlemdeki açısal yerleşimleri ile eksenlerin pozitif ve negatif bölümleri Şekil 1’de gösterilmiştir.

Kalbin Ortalama Elektriksel Ekseni

Ventrikül depolarizasyonu sırasında belirli bir anda ventriküllerin değişik kesimlerinde yayılan depolarizasyon dalgaları birer elektriksel dipolle temsil edilebilir. Bu vektörlerin bileşkelerinin alınması ile elde edilen bileşke vektöre anlık (momental, enstantane) vektörü ya da kalp dipolü adı verilir.

Ventriküllerin depolarizasyonu sırasında kalp dipolünün yönü ve büyüklüğü sürekli değişir. Bir kalp periyodu sıırasında ventrikül depolarizasyonu boyunca oluşan momental eksenlerin ortalama değeri ortalama QRS vektörü ya da ventriküllerin ortalama elektriksel ekseni (daha sık olarak da kalbin ortalama elektriksel ekseni) olarak bilinir.

Normalde depolarizasyon dalgasının ventriküllerde yayıldığı sürenin büyük bir bölümünde kalp dipolü tabandan apekse doğrudur.

Kalbin elektriksel ekseni frontal, horizontal ve sagittal düzlemde incelenebilir.

Pratikte genellikle kalbin frontal plandaki elektriksel ekseni değerlendirilir.

Kalbin (frontal düzlemdeki) elektriksel ekseni, eşzamanlı kaydedilmiş bipolar ekstremite derivasyonlarının herhangi ikisinden (sıklıkla D1 ve D3 tercih edilir) saptanabilir.

Ortalama elektriksel ekseni saptamak için önce D1 ve D3 derivasyonlarındaki QRS komplekslerinin net potansiyelleri (ortalama QRS voltajları) bulunur.

Bunu için sıfır referans potansiyel çizgisi dikkate alınarak QRS komplekslerinin pozitif ve negatif bölümlerinin genliği hesaplanır ve bu değerlerinin cebirsel toplamları alınır.

Daha sonra her iki derivasyon için bulunan net potansiyeller derivasyon eksenleri üzerinde orantılı uzunluklar şeklinde işaretlenir. D1 ve D3 derivasyonundaki net QRS potansiyeli pozitif ise ilgili derivasyon ekseni üzerinde pozitif yönde, negatif ise negatif yönde işaretlenir.

Takiben D1 ve D3 eksenlerine yerleştirilen net potansiyellerin (izdüşüm vektörlerinin) tepe noktalarından ilgili eksene dik çizgiler çizilir. Eksenlere çıkılan dimelerin kesişme noktası ile derivasyon eksenlerinin kesişme noktası birleştirilerek ortalama QRS vektörü saptanır.

Vektörün büyüklüğü depolarizasyon sırasında ventriküllerde gelişen ortalama potansiyeli, D1 ekseni ile yaptığı açı ise ortalama elektriksel eksenin yönünü ifade eder.

Ventriküllerin Ortalama Elektriksel Ekseni

Ventriküllerin ortalama elektriksel ekseni normalde -30 ile +110 (ortalama +59 derece) arasındadır. -30 ile -90 arasında patolojik sol eksen sapması, +110 ile +180 arasında patolojik sağ eksen sapmasından söz edilir.  Eksenin +180 ile -90 arasındaki değerlerinde ise kalp vektörü bu noktaya ileri derecede sol eksen sapmasından veya sağ eksen sapmasından gelmiş olabileceğinden eksenin belirsiz olduğu ifade edilir.

Elektriksel eksendeki normal sapmalar daha çok kalbin pozisyonundaki değişikliklerle ilgilidir.

Eksen normalde ekspirasyon sırasında, yatar pozisyonda ve şişman kişilerde fizyolojik sınırlar içinde olmak üzere sola; inspirasyon sırasında, ayakta iken ve zayıf kişilerde fizyolojik sınırlarda sağa kayar.

Sol ventrikül hipertrofisi sol dal bloku patolojik sol eksen kaymasına, sağ ventrikül hipertrofisi ve sağ dal bloku patolojik sağ eksen kaymasına neden olur.